الگوی مطلوب تجاری در زنجیره ارزش مرکبات بر اساس مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و ساختاری در استان فارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار اقتصاد کشاورزی، بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویجی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

2 استادیار اقتصاد کشاورزی، بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویجی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران

3 استادیار اقتصاد کشاورزی، بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویجی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران

چکیده

مدل تجاری مناسب در زنجیره ارزش کشاورزی، امکان استفاده کامل از پتانسیل‌ بخش کشاورزی را فراهم می‌کند. اولین محصول باغی ایران مرکبات است که جایگاه جهانی آن از نظر تولید، رتبه هفتم و از نظر صادرات جهانی، رتبه 31‌ام می‌باشد. عدم تناسب بین تولید و سهم مؤثر در بازار جهانی، بیانگر نداشتن یک الگوی مطلوب در زنجیره ارزش محصول است. استان فارس با تولید 1/4 میلیون تن مرکبات، مقام دوم را در بین استان‌های کشور دارد. این پژوهش به دنبال یک الگوی مطلوب زنجیره ارزش مرکبات با توجه به مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و ساختاری است. برای تهیه اطلاعات مورد نیاز از تکنیک دلفی و تکمیل پرسشنامه از طریق برگزاری جلسات توجیهی با مشارکت و هم‌اندیشی 32 نفر از خبرگان استان، شامل کارشناسان کشاورزی، اتحادیه‌های تولیدی، تعاون روستایی، صادرکنندگان و کارشناسان مرتبط با صنعت فرآوری مرکبات، استفاده گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، محاسبه وزن معیارها و دستیابی به بهترین مدل زنجیره ارزش مرکبات، از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهره گرفته شد. نتایج این پژوهش نشان داد که مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیست‌محیطی و ساختاری در استان، نقش به سزایی در تبیین الگوی مطلوب تجاری در زنجیره‌ ارزش مرکبات دارند. بنابراین بر اساس چهار معیار مذکور و 21 زیر معیار مورد مطالعه، از بین مدل‌های تجاری کسب‌وکار در زنجیره ارزش، مدل «ارکستر» به عنوان بهترین مدل با بیشترین وزن نسبی (0/399) در اولویت اول و مدل «یکپارچه» به عنوان کم اهمیت‌ترین مدل با وزن نسبی 0/128 در اولویت آخر قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Optimum Business Model in Citrus Value Chain Based on Economic, Social, Cultural, Biological and Structural Components in Fars Province

نویسندگان [English]

  • B Hassanpour 1
  • H Asadpour 2
  • A Shirvanian 3
1 Associate Professor of Economic, Social and Extension Research Department, Fars Agricultural Research and Natural Resource and Education Center, AREEO, Shiraz, Iran
2 Assistant Professor of Economic, Social and Extension Research Department, Mazandaran Agricultural Research and Natural Resource and Education Center, AREEO, Sari, Iran
3 Assistant Professor of Economic, Social and Extension Research Department, Fars Agricultural Research and Natural Resource and Education Center, AREEO, Shiraz, Iran
چکیده [English]

A suitable business model in the agricultural value chain enables the use of the full potential of the agricultural sector. The most important and first horticultural product of Iran is citrus fruit, which ranks 7th in the world. However, it occupied the 31st rank of the world market. The disproportion between the production and the effective share in the global market indicates that there is no good pattern in the product value chain. With the production of 1.4 million tons of citrus fruits, Fars province ranks second among the provinces of the country. This research is looking for an optimal model of citrus value chain according to economic, social, cultural, biological, and structural components. Delphi technique was used to prepare the required information and complete the questionnaire by holding briefing sessions with the participation and consensus of 32 experts of the province, including experts related to production, unions, leading gardeners, exporters, and experts related to the citrus processing industry. Analytical Hierarchy Process (AHP) was used in order to analyze the data, calculate the weight of the criteria, and achieve the best citrus value chain model. The results of this research showed that the economic, socio-cultural, bio-environmental, and structural components in the province play a significant role in explaining the desired business model in the citrus value chain. Therefore, based on the above-mentioned four criteria and 21 sub-criteria studied, with the highest relative weight of 0.399, the "Orchestrator model" is the best model among the business models in the value chain. Furthermore, with a relative weight of 0.128, the "Integrated model", which was ranked last, is the least important model.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural value chain
  • Analytical Hierarchy Process (AHP)
  • Business
  • Citrus
  • Marketing

مراجع

آمی­ سماء، ر. (1400). تحلیل وضعیت صادرات مرکبات و کیوی ایران و جهان و شناسایی الگوهای برتر صادراتی. مجموعه مقالات دوازدهمین کنفرانس ملی اقتصاد کشاورزی ایران، سنندج، دانشگاه کردستان، 12-11 خرداد، صص 1166-1153.
چرخ تابیان، ط.، مجردی، غ. ر.، گبرسنبت، گ.، و قلی زاده، ح. (1401). تحلیل کیفی چالش‌های پیش‌روی شکل‌گیری زنجیره ارزش سیب‌زمینی در استان همدان (مورد مطالعه: کشاورزان پیشرو). مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 18، شماره 2، صص 65-49. DOR: 20.1001.1.20081758.1401.18.1.4.7
حسن‌پور، ب. (1399). تبیین، اهمیت و مدل اجرایی تشکیل زنجیره‌های ارزش در حوزه محصولات باغبانی، گزارش علمی-فنی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: <https://agrilib.areeo.ac.ir>.
حسن‌پور، ب. (1400). ساماندهی بازار محصولات کشاورزی از طریق استراتژی تشکیل زنجیره ارزش کشاورزی. مجموعه مقالات دوازدهمین کنفرانس ملی اقتصاد کشاورزی ایران، سنندج، دانشگاه کردستان، 12-11 خرداد، صص 860-840.
رضائی، ر.، مهاجری، ع.، صفا، ل.، برزگر، ط.، و خسروی، ی. (1401). مدل سازی کیفی مشکلات زنجیره ارزش محصولات گلخانه‌ای در استان زنجان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 18، شماره 2، صص 17-1. DOR: 20.1001.1.20081758.1401.18.2.1.6
سازمان برنامه و بودجه کشور. (1396). توسعه مشارکت بخش عمومی با بخش خصوصی و تعاونی با تأمین منابع مالی ویژه، برای اتمام پروژه. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه کشور.
سازمان جهاد کشاورزی استان فارس (1400)، آمارنامه کشاورزی استان فارس سال 1399، معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی، اداره آمار و فن‌آوری اطلاعات، شیراز: انتشارات سازمان جهاد کشاورزی استان فارس.
سلیمانی سدهی، م. (1393). نگرش‌های حاکم بر مدیریت زنجیره تأمین، ماهنامه لجستیک و زنجیره تأمین، دوره 3، شماره 30، صص 4-3. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: <https://drive.google.com/file/d/1kTZqEUNZ3OUgH0rEXYS od1pqfM4iKe8p/view>.
عبادی، ه.، عدولی، ب.، غلامیان، ا.، فتاحی ­مقدم، ج.، گلمحمدی، م.، مرادی، ب.، و محمد علیان، ی. (1393). راهنمای مرکبات (کاشت، داشت، برداشت). تهران: انتشارات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: < https://agrilib.areeo.ac.ir/book_6227.pdf >.
فضلی، م.، نعیمی، ا.، و مجردی، غ. ر. (1399). نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در شکل‌گیری زنجیره ارزش زردآلو در شهرستان ماهنشان. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره 16، شماره 1، صص 165-151. DOR: 10.22034/IAEEJ.2020.230870.1526
قدسی­ پور، س. ح. (1395). فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران).
محمدی، ح.، فرج زاده، ز.، دهباشی، و.، و شهرکی، ا. (1393). تحلیل اقتصادی مسائل بازاریابی مرکبات در استان فارس. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 22، شماره 2، صص 30-1.   Doi: 10.30490/AEAD.2014.58921
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (a1398). قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی ‌و فرهنگی. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: <https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1014547>.  
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (b1398). قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: < https://rc.majlis.ir/fa/law/show/782387>.
وزارت جهاد کشاورزی. (1400). آمارنامه کشاورزی، جلد سوم، معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی. مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. قابل دسترسی در آدرس اینترنتی: < https://www.maj.ir/Dorsapax/userfiles/Sub65/Amarnamehj3-1399-sh.pdf>.
نیازی شهرکی، ص.، و مبینی، ع. (1398). بررسی چالش‌های زنجیره ارزش محصولات باغی با رویکرد اقتصاد مقاومتی از طریق مقایسه وضعیت موجود و مطلوب. فصلنامه علمی مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی، دوره 3، شماره 10، صص 148-129.   Doi: 20.1001.1.74672588.1398.3.10.5.9
Attaie, H., and Fourcadet, O. (2003). Guidelines for value chain analysis in the agri-food sector of transitional and developing economies, Food Agriculture Organization of the United Nations, Agricultural Support System Division. Rome, Italy.
Kongai, H., Mangisoni, J., Elepu, G. Chilembwe, E., and Makoka, D. (2018). Analysis of citrus value chain in eastern Uganda. African Crop Science Journal, 26(3), 417-431. doi: 10.4314/acsj.v26i3.7
Devaux, A., Torero, M., Donovan, J., and Horton, D. (2018). Agricultural innovation and inclusive value-chain development: A review, Journal of Agribusiness in Developing and Emerging Economies, 8(1), 99-123.
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2019). Statistical yearbook of agricultural products. Available at: .
Guritno, A. D. (2018). Agriculture value chain as an alternative to increase better income's distribution: the case of Indonesia, Chapters, in: Gokhan Egilmez (ed.), Agricultural Value Chain, IntechOpen. doi: 10.5772/ intechopen.70141
Gyeltshen, S., Griffith, G., Dorji, L., and Lakey, W. (2015). Assessment of the citrus value chain in Bhutan: a review, Australasian Agribusiness Perspectives, 18, 1-14.
Hassanpour, B., and Rostamian, H. (2019). Investigate the impact of customer relationship management and organizational learning capabilities on the financial performance of producers of herbal products. Saudi Journal of Business and Management Studies, 4(9), 736-745. doi: 10.36348/sjbms.2019.v04i09.007
Memedovic, O., and Shepherd, A. (2009). Agri-food value chains and poverty reduction: Overview of main issues, Trends and Experiences. Vienna, Austria: United Nations Industrial Development Organization. 77p.
Nuga, B. O., and Asimea, A. O. (2014). Value chain and SWOT analysis of the Manitoba potato sector. Journal of Agriculture and Social Research, 14(1), 1-7.
Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). (2018). Trade policy implications of global value chains, trade policy brief. Available at: <http://www.iberglobal.com/files/2019-1/trade-policy-implications-global-value-chains_oecd.pdf>
Olife, I. C., Ibeagha, O. A., and Onwualu, A. P. (2015). Citrus fruits value chain development in Nigeria. Journal of Biology, Agriculture and Healthcare, 5(4), 36-48.
Orr, A., Donovan, J. and Stoian, D. (2018). Smallholder value chains as complex adaptive systems: a conceptual framework. Journal of Agribusiness in Developing and Emerging Economies, 8(1), 14-33. doi.org/10.1108/JADEE-03-2017-0031
Polakova, J., Kolackova, G., and Ticha, I. (2015). Business model for Czech agribusiness, Scientia Agriculturae Bohemica, 46(3), 128-136. doi.org/10.1515/sab-2015-0027
Porter, M. E. (1998). The Competitive Advantage of Nations. New York: Oxford University press.
Rutsaert, P., and Demont, M. (2015). Rice value chain upgrading in Vietnam: towards increasing sustainability, 29th ICAE - International Conference of Agricultural Economists, Milan, Italy. doi: 10.22004/ ag.econ.212204
Saaty, T. L. (1994). Highlights and critical points in the theory and application of the Analytic Hierarchy Process, European Journal of Operational Research, 74(3), 426-447. doi.org/10.1016/0377-2217(94)90222-4
Schweizer, L. (2005). Concept and evolution of business models. Journal of General Management, 31(2), 37-56. doi: 10.1177/030630700503100203
Simatupang, T. M., Piboonrungroj, P., and Williams, S. J. (2017). The emergence of value chain thinking, International Journal of Value Chain Management, 8(1), 40-57. doi: 10.1504/IJVCM.2017.082685
United Nations Industrial Development Organization (UNIDO). (2009). Agro-value chain analysis and development, The UNIDO Approach, A staff working paper, Vienna, Austria. Available at: <https://www.unido.org/sites/default/files/2010-02/Agro_value_chain_analysis_and_development_0.pdf
علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران
دوره 19، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 155-173

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار