تحلیل سازوکارهای بهبود مدیریت منابع آب کشاورزی در اراضی شالیزاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.

2 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.

چکیده

افزایش جمعیت جهان و در نتیجه نیاز به تأمین نیازهای غذایی از یک طرف و کاهش قابل توجه منابع تجدید شونده از طرف دیگر، سبب شده تا حجم فعالیت‌های کشاورزی و متعاقباً مصرف منابع آبی افزایش یابد. این فرایند امروزه منجر به پدید آمدن مفهومی تحت عنوان معضل کم‌آبی شده است. در این راستا و در جهت جلوگیری از بروز خشکسالی و کاهش اثرات مخرب آن، پر اهمیت‌ترین موضوع حال حاضر، مدیریت صحیح منابع آبی می‌باشد. بر این اساس تحقیق حاضر به دنبال شناسایی سازوکارهای بهبود مدیریت منابع آب کشاورزی در اراضی شالیزاری بوده است. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کلیه کارشناسان آب‌وخاک بخش دولتی و خصوصی مرتبط با سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران می‌باشد (N=130). با استفاده از جدول نمونه‌گیری کرجسی و مورگان 97 نفر به‌عنوان نمونه آماری تعیین گردید که در نهایت تجزیه و تحلیل داده‌ها بر روی 90 پاسخگو با استفاده از نرم‌افزار SPSS 16 انجام شد. ابزار تحقیق، پرسشنامه‌ای است که روایی آن با کسب نظر اساتید و متخصصین فن و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ (0/87) تائید گردید. نتیجه تحلیل عاملی 5 عامل اقتصادی-اجتماعی، مدیریتی، فنی-زیربنایی، نهادی- قانون‌گذاری و آموزشی-ترویجی را به‌عنوان سازوکارهای بهبود مدیریت منابع آب کشاورزی شناسایی نمود. پنج عامل شناسایی شده در مجموع ‏49/45 درصد از واریانس مربوط به سازوکارهای بهبود مدیریت منابع آب کشاورزی را تبیین نمودند. پیشنهاد می‌گردد دست‌اندرکاران و مسئولان ذی‌ربط با مدنظر قرار دادن عامل‌های شناسایی شده در جهت بهبود مدیریت منابع آب کشاورزی در اراضی شالیزاری گام‌ها و اقدامات لازم را در برنامه‌ریزی‌های مرتبط مدنظر قرار دهند. در این راستا پیشنهادهایی مطابق نتایج تحقیق ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Mechanisms to Improve the Agricultural Water Resources Management in Paddy Fields

نویسندگان [English]

  • M Asali 1
  • A Ahmadpour 2
1 M.Sc. of Agricultural Extension and Education, Sari Branch, Islamic Azad University, Sari, Iran.
2 Associate Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Sari Branch, Islamic Azad University, Sari, Iran.
چکیده [English]

The increase in the world's population and as a result, the need for more food and the significant reduction of renewable resources have caused an increase in the intensity of agricultural activities and the consumption of water resources. Today, this process has led to the emergence of a concept called the water scarcity. In order to prevent the occurrence of drought and reduce its destructive effects, correct management of water resources is considered as one of the most important exit strategies. Therefore, the current research has sought to identify the mechanisms for improving the management of agricultural water resources in paddy fields. The statistical population of this research included all water and soil experts in the public and private sectors of the Jihad Agricultural Organization of Mazandaran province (N=130). Out of them, 97 cases were determined as a statistical sample by using the Krejcie and Morgan sampling table. Finally, the data analysis was done based on the data collected from 90 respondents using SPSS 16 software. The research tool was a questionnaire that its validity was confirmed by a panel of experts and its reliability was approved using Cronbach's alpha test (0.87). The result of the factor analysis resulted in identification of five economic-social, managerial, technical-infrastructural, institutional-legislative, and educational-promotional factors as the mechanisms for improving the management of agricultural water resources. The five identified factors explained a total of 49.45% of the variance related to mechanisms for improving the management of agricultural water resources. It is suggested that relevant stakeholders and officials be more focused on the identified factors in order to improve the management of agricultural water resources in paddy lands and consider the necessary steps and measures in related planning. In the end, some suggestions have been presented according to the research results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural water resource management
  • Drought
  • Factor analysis
  • Mazandaran
احمدی، م. (1400). نقش مدیریت منابع آب کشاورزی در توسعه نواحی روستایی مورد: دهستان غنی بیگلو (شهرستان زنجان. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 10، شماره 35، صص 154-137.
اسلامی، م.، و چیذری، م. (1399). واکاوی علّی رفتار صرفه‌جویی از منابع آب کشاورزی در نواحی کوهستانی (مورد مطالعه: استان البرز). مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، دوره 1، شماره 2، صص 74-51.
افشاری، س.، رضائی، ر.، قلیزاده، ح.، و شعبانعلیفمی، ح. (1397). تحلیل عوامل تبیین‌کننده اقدامات مرتبط با مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی شهرستان کمیجان. نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار، دوره 28، شماره 1، صص 286-267.
بردبار، م.، سلوکی، م.، و بردبار، ب. (1388). راهکارها وروش‌های کاربردی برای مصرف بهینه آب در ‏بخش کشاورزی. همایش ملی مدیریت بحران آب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت،16 اسفند.‏
پناهی، ف. (1391). تحلیل عوامل مؤثر بر مدیریت بهینه منابع آب در نظام کشاورزی ایران. پژوهش‌های ‏ترویج و آموزش کشاورزی، سال 5، شماره 1، صص 117-101.
حسین زاد، ج.، جوادی، ا.، حیاتی، ب.، پیش بهار، ا.، و دشتی، قادر . (1390). کاربرد مدل کنترل بهینه در ‏برداشت آب از منابع زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت عجب شیر). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم ‏و صنایع کشاورزی)، دوره 25، شماره 2، صص 218-212.
رضایی، ا.، جولایی، ر.، وکرامت زاده، ع. (1399). بررسی اثر سیاست‌های قیمت و سهمیه‌بندی آب کشاورزی بر پایداری منابع آب استان گلستان. پژوهش آب در کشاورزیدوره 34، شماره 2، صص 285-269
زراعی دستگردی، ز.، و شعبانعلی فمی. ح. (1391). سازوکارهای بهبود مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه ‏آبرسانی بخش جرقویه شهرستان اصفهان. چهارمین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع ‏طبیعی ‏ایران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ‏‏تهران، کرج، 29-28 شهریور.‏
سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران. (1393). اداره آمار و اطلاعات.
سهراب جایدری، ر.، ملک محمدی، ا.، و حسینی، س. م. (1390). بررسی راهکارهای آموزشی - ترویجی ‏مدیریت مصرف بهینه آب برای مقابله با خشکسالی در بین گند مکاران استان ایلام. پژوهش های ترویج و ‏آموزش کشاورزی، سال 4، شماره 4، صص 12-1.‏
شاه‌پسند، م.، و سواری، م. (1396). موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی جهت آموزش کشاورزان در مناطق روستایی (مطالعه‏‌ای در حوزه سد قشلاق استان کردستان. فصلنامه علمی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، دوره 5، شماره 3، صص 99-87.
شعبانی، م. ک.، هنر، ت.، و زیبایی، م. (1387). مدیریت بهینه در مصرف آب و الگوی کشت در شرایط ‏استفاده تلفیقی از منابع سطحی و زیرزمینی. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال 12، شماره ‏44، صص 66- 53.‏
طاهرآبادی، ف.، معتمد، م.ک.، و خالدیان، م.(1395). تحلیل موانع و مشکلات مدیریت آب کشاورزی در دستیابی به توسعه پایدار مورد: شهرستان‌های کنگاور و صحنه در استان کرمانشاه. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی،دوره 5، شماره 17، صص 70-57.
عزیزی، ج. (1380). پایداری آب کشاورزی. اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 36، صص 136- 113.
عیدی، ا.، کاظمیه، ف.، و ظریفیان، ش. (1399). شناسایی عوامل مؤثر بر مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه کشاورزان (مطالعه موردی: گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه). دانش کشاورزی وتولید پایدار، دوره 30، شماره 4، صص 326-311
غنیان، م.، برادران، م.، علی میرزایی، ع.، سلیمانی هارونی، خ.، و پاشا، س. (1392). مدیریت مشارکتی منابع ‏آب کشاورزی و مؤلفه‌های مؤثر بر آن مطالعه استان در خوزستان. مجله پژوهش آب در کشاورزی، جلد ‏‏27، شماره 2، صص 190-181.‏
کاظمیه، ف.، عیدی، ا.، و ظریفیان، ش. (1400). واکاوی موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه. آب و توسعه پایدار.دوره 8، شماره 1. صص 50-41 .
کرمی، ع.، و رضایی‌مقدم، ک. (1381). کاربرد آبیاری بارانی، مسایل و مشکلات همه. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 10، شماره 38، صص 234-221.
محمدولی‎ ‎سامانی، ج. (1384). مدیریت منابع آب و توسعه پایدار. دفتر مطالعات زیربنایی. صص 32-1.‏
محمدی، ی.، شعبانعلی فمی، ح.، و اسدی، ع. (1388 الف). بررسی میزان مهارت کشاورزان در به‌کارگیری ‏فناوری‌های مدیریت آب کشاورزی در شهرستان زرین دشت، استان فارس. مجله علوم ترویج و آموزش ‏کشاورزی ایران، جلد 5، شماره 1، صص 108-97.‏
محمدی، ی.، شعبانعلی فمی، ح.، و اسدی، ع. (1388 ب). تحلیل مؤلفه‌های مؤثر بر مدیریت آب کشاورزی در ‏شهرستان زرین دشت از دیدگاه کشاورزان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 16، ویژه نامه 2، صص 11-1.‏
محمدی کانی گلزار، ف.، سواری. م.، و مطیعی، ن. (1391). تحلیل نگرش کشاورزان شهرستان دیواندره ‏نسبت به مدیریت آب کشاورزی. چهارمین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع ‏طبیعی ایران، ‏پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ‏‏تهران، کرج، 29-28 شهریور.‏
موسوی، ف.، و ریحانی، ر. (1391). واکاوی نگرش بهره‌برداران کشاورزی نسبت به مدیریت پایدار منابع ‏آب زیرزمینی با تأکید بر تأثیر عوامل دموگرافیک. چهارمین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع ‏‏طبیعی ایران، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ‏‏تهران، کرج، 29-28 شهریور.‏
یزدان‌پناه، م.، حیاتی، د.، و زمانی، غ. ح. (1391). بررسی مسئولیت‌پذیری کشاورزان استان بوشهر نسبت به ‏حفاظت از منابع آب. چهارمین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع ‏طبیعی ایران، پردیس ‏کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه ‏‏تهران، کرج، 29-28 شهریور.‏
 
Asadi, A., Mohammadi, Y., and Shabanali Fami, H. (2009). Investigation of the agricultural water management mechanisms in Zarindasht county, Fars province, Iran. American Journal of Agricultural and Biological Sciences, 4 (2), 110-117.
Cakmak, B., Ucar, Y., and Akuzum, T. (2007). Water resources management, programs and solutions for Turkey. International Congress on river Basin Management, 22-24 March. 867-880
Chartzoulakis K., and Bertak M. )2015(. Sustainable water management in griculture under climate change. Agriculture and Agricultural Science Procedia, 4)1(,8-98.
Kazbekova, J. (2009). Evaluating planning and delivery performance of water user associations ‎‎(WUAs) in Osh province, Kyrgyzstan. Agri. Water Manage, 96, 1259-1267.‎
Koh, M. H. (2002). Status of Agricultural Water in Korea: Water use and water quality. ‎National institute of agricultural science and technology (RDA), Korea.‎
Krejcie R. V., and Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610.
Panahi, F., Malek-Mohammadi, I., Chizari, M., and Samani, J. (2009). The role of optimizing agricultural water resource management to livelihood poverty abolition in rural Iran. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 3(4), 3841-3849.
Pereira, L. S., Oweis, T., and Zairi, A. (2002). Irrigation management under water scarcity. ‎Agricultural Water Management, 57, 175-206.‎
Qian, Y. (2016) Sustainable management of water resources. Engineering, 2(1), 23–25.
Rahaman, M. M., Varis, O., and Kajander, T. (2004). EU water framework directive vs. Integrated water resources management: The seven mismatches. International Journal of Water Resources Development, 20(4), 565-575.
Singh, A. (2016), Managing the water resources problems of irrigated agriculture through geospatial techniques: An overview, Agricultural Water Management, 174, 2-10.
World Bank. (2004). Agriculture investment sourcebook. Washington, D.C: Agriculture and Rural Development ‎Department.